Kuantum Kompûter: Şoreşeke teknolojiyê û rola Kurdan

Dema weşanê: Nîsan 30, 2025, 2:26

Nivîskar: Xêro Nisêbînî

Dîtin: 66

Di serdema me de, kuantum kompûter wek amûrekê ku mirovahiyê digihîne asteke nû ya zanistê tê dîtin. Ev teknolojiya bêhempa, bi qanûnên kuantumê ve girêdayî ye û dikare pirsgirêkên ku ji bo kompûterên klasîk neçareser in, bi lez çareser bike. Lê belê, ev tenê destpêk e. Kuantum kompûter, sîstema hesabê ya ku qanûnên mekanîka kuantumê bikar tîne, di deh salên dawî de bûye mijareke sereke ya teknolojiyê. Ev teknolojî, bi lezê xwe yê bilind û hebûna potansiyela çareserkirina pirsgirêkên kompleks, gelek dewlet û şirketên navneteweyî kişandiye. Lê belê, ev pêşketin çi ne û gelê Kurd çawa dikare di vê qadê de beşdarî pêşveçûnê bike?

Bingehên Kuantum kompûterê

Kompûterên kuantumî bi qubîtan (yekîneyên kuantumî) dixebitin. Qubît, ji kompûterên klasîk cudatir e, ji ber ku ew dikare di heman demê de hem 0 hem jî 1 be. Ev taybetmendî bi navê superpozisyon tê zanîn. Her wisa, entanglement (girêdanên kuantumî) jî di nav qubîtan de çalakiyên ecêb peyda dike.

Dîroka Kuantum kompûterê

Di salên 1980î de, Richard Feynman pêşniyar kir ku kompûterên kuantumî dikarin pirsgirêkên kîmyayê yên kompleks çareser bikin. Di sala 2019-an de, Google ragihand ku kompûtereke kuantumî pirsgirêkek di 200 çirkeyan de çareser kiriye, ku ji bo kompûtereke klasîk 10,000 salan dixebite. Îro, şirketên wek IBM û Honeywell bi kompûterên kuantumî yên bi qasî 1000 qubîtan re dixebitin.

Bîra Kurdî û rojên pêşerojê

Kuantum kompûter, wek agirekê ku di tarîtiya gerdûnê de derdikeve, nîşan dide ku mirovahî nikare li ber sînorên xwe bisekine. Lê ji bo me gelê Kurd, ev teknolojiya nû, ne tenê amûrek zanistî ye. Ew, di heman demê de, deriyek e ji bo nîşankirina hebûna me ya li ser xetê pêşerojê.

Di dîroka me de, me her dem bi xwe re şaristaniyek veşartî hebûye: agirê zanistê. Ji Mîtra heta Xanedana Mervanîyan, kurd gelek caran di warên matematîk, astronomî, û dermançêkirinê de pêşketine. Îro jî, di sînorên vê şoreşa kuantumî de, neçar in ku em vê bîrê ji nû ve zindî bikin.

Çi dikare bibe?

• Heke em xwendekarên xwe bi zanista kuantumê re nas bikin, dikarin bibe alîkariyek mezin ji bo pêşxistina Kurdistanê.
• Heke em projeyên wek "Qubît" piştgirî bidin, dikarin bibe mînakeke cîhanî.
• Heke em çanda xwe bi teknolojiyê ve girêdin, dikarin bêjin ku "Kurd, ne tenê çîyayên xwe, stêrkan jî dizanin."

Wekî ku di çîrokeke kevnare de tê gotin: "Gava agirê çiya bi avê ve girêdayî be, dê cîhanek nû derkeve holê." Kuantum kompûter jî, mîna vê agirê girêdayî ye. Ew, bi hevra xebitîna zanist û çanda kurdî, dikare bibe çirake...

Gotina Dawiyê:
"Şoreşa kuantumî, ne tenê ji bo kesên ku wê çêdikin e. Ew ji bo her kesî ye ku bawer dike: 'Ez dikarim.'"